وضعیت رفاهی و اشتغال جوانان در مناطق پیشرفته و شهرهای مدرن به نحو مطلوبی فراهم است اما کمترین ازدواج، عدم تمایل به فرزندآوری و بیشترین طلاق اتفاق می‌افتد.
آنچه در این دهه و سال‌های آتی کشور را با چالش مواجه خواهد کرد روند صعودی کاهش جمعیت جوان است. برای جوان نگه‌داشتن جمعیت باید ازدواج صورت گیرد، چراکه ازدواج، احساس امنیت روانی را فراهم می‌کند، در حال حاضر این اصل نادیده گرفته شده است.
“طالبعلی پورشریعه” روانشناس بالینی درباره ازدواج، فرزنداوری و چگونگی جمعیت جوان در یک جامعه در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: صدا و سیما و دانشگاه‌ها برنامه چندانی برای ازدواج دانشجویان و جوانان ندارند. به طوریکه ۵ هزار خانم ۴۷ تا ۵۶ سال در انگلستان ازدواج کردند و فقط یک درصد فرزندان آنان با سندرم داون مواجه شدند، اما در ایران سن بالای ۳۵ سال برای ازدواج به گونه‌ای تبلیغ می‌شود که گویا فاجعه اتفاق افتاده است در حالی که همین خانم‌ها تا سن ۵۰ تا۶۰ سالگی هم قدرت باروری و فرزندآوری دارند.
وی با تاکید بر اینکه تغییر نگرش یک‌شبه اتفاق نمی‌افتد اما وضع سیاست‌های راهبردی یکی از الزام‌ها در تغییر نگرش افراد است، ادامه داد: متأسفانه حوزه سیاست‌گذاری در کشور ما برای افزایش جمعیت در سطحی‌ترین حالت خود مانده است و مادام که کارشناسان و افرادی که این سیاست‌ها را تدوین می‌کنند عنوان می‌کنند که این سیاست‌ها برگرفته از تجارب موفق کشورهای دنیا است، در حالی که برخی اقدامات تنها نمود عینی و جنبه عملکردی و ارائه آمار دارد.
لزوم ایجاد سیاست‌های فرهنگی مناسب برای افزایش فرزندآوری
این روانشناس بالینی با طرح سوالاتی افزود: وقتی فرزندی در کشور ما متولد می‌شود آیا هزینه‌های تحصیل او تا قبل از ۱۸ سالگی یا خدمات درمانی و بیمه‌ای رایگان برای او فراهم است؟ یا مهم‌تر از همه بسته‌های تشویقی و حمایتی برای مادران شاغل فراهم شده است؟ این موارد یکی از کوچک‌ترین نمونه سیاست‌های تشویقی کشورهای توسعه‌یافته برای فرزندآوری است، طبیعی است وقتی این شرایط فراهم شود زنان تمایل بیشتر به فرزندآوری دارند و فرزندآوری را عامل توقف رشد و پیشرفت خود نمی‌دانند.
پورشریعه تصریح کرد: هرچند مشکلات اقتصادی یکی از عوامل مؤثر در کاهش فرزندآوری زوج‌ها است اما تنها عامل نیست؛ متأسفانه در سیاست‌های تشویقی افزایش جمعیتی کشور تنها به این حوزه پرداخته شده است، در صورتی که امروز شاهد هستیم بیشترین نرخ باروری در استان‌های محروم کشور و افراد با سطح درآمد پایین است؛ اما در مقابل کمترین میزان فرزندآوری در خانواده‌هایی است که در بالاترین درجه تحصیلی، شغلی و اقتصادی قرار دارند که برای این قشر، سیاست تشویقی برای فرزندآوری در نظر گرفته نشده است.
وی با اشاره به دلایل کاهش تمایل به فرزندآوری در زوج‌های جوان خاطرنشان کرد: شرایط سخت اقتصادی و فرزندآوری، از دست دادن جایگاه شغلی به دلیل فرزندآوری، از جمله عوامل است و تغییر نگرش در موضوع فرزندآوری یک‌شبه اتفاق نمی‌افتد.
سبک زندگی و نوع نگرش خانواده‌ها، مانع اصلی فرزندآوری
وی گفت: برخلاف تصور عمومی جامعه که گمان می‌کنند مشکلات اقتصادی اصلی‌ترین و اولین مانع فرزندآوری است، پژوهش‌های بین‌المللی و ملی حاکی از آن است که اصلی‌ترین متغیر مؤثر در الگوی فرزندآوری خانواده‌ها، سبک زندگی و نوع نگرش به خانواده است؛ اگرچه شرایط اقتصادی به‌ویژه در دهک‌های پایین درآمدی جامعه در تصمیم به فرزندآوری مؤثر است اما داده‌های آماری و شواهد عینی موجود نشان‌دهنده تعریف عمومی اکثریت مردم جامعه از زندگی مطلوب و خانواده ایده‌آل بوده که منتهی به الگوی فرزندآوری می‌شود و شرایط اقتصادی در حد ابزاری محسوس برای توجیه علت بی‌فرزندی و کم‌فرزندی است.
این روانشناس بالینی ادامه داد: امروزه جوانان ترجیح می‌دهند به تحصیل، پیشرفت و بهره‌وری شخصی خود از زندگی بپردازند و کمتر وارد چرخه فرزندآوری شوند؛ درواقع رفاه و فعالیت‌های خود را به رشد فرزندان ترجیح می‌دهند. اگر افراد به سطحی از رشد فکری درباره آینده جامعه و نگرانی از کاهش جمعیت برسند، می‌توان الگوی فرزندآوری را تغییر داد، البته این رشد فکری نیازمند رشد درونی، ارزشی و توجه به منافع جمعی خواهد بود.
اثر بی‌اعتمادی در کاهش تمایل به فرزندآوری
پورشریعه ادامه داد: بی‌اعتمادی، یکی از بحران‌های مهم جوامع امروز است، هرچند کشور ما در حوزه بی‌اعتمادی به مرز بحران نرسیده اما طی سال‌های اخیر بی‌اعتمادی در جامعه زیاد شده و همین امر باعث شده است که افراد تمایلی برای فرزندآوری نداشته باشند؛ زیرا نمی‌دانند فردا آبستن چه حوادثی است. البته ذکر این نکته ضروری است که ضعف باورهای مذهبی در بی‌اعتمادی افراد نقش مهمی دارد. نباید فراموش کرد که در نسل جدید نسبت به نسل گذشته میزان وفاداری، گذشت و حتی بخشش تغییر کرده است.
وی ادامه داد: امروزه شاهد هستیم که زوج جوان در مقوله فرزندآوری برخلاف پدر و مادر خود پیشرفت، ارتقای شغلی و راحتی خود را در نظر می‌گیرد و اگر فرزندآوری مغایر با این مؤلفه‌ها نباشد، اقدام به آن می‌کنند.
در برخی مفاهیم تربیتی دچار تعاریف غلط شدیم
وی گفت: در برخی مفاهیم دچار تعاریف اشتباه شده‌ایم؛ به‌عنوان نمونه در تربیت بهتر که دغدغه همه والدین دلسوز است دچار تعریف غلط شده‌ایم و همین فرهنگ جامعه را دگرگون کرده است. آیا تربیت بهتر یعنی رفاه هر چه بیشتر فرزند؟ امروز می‌دانیم که این اشتباه است اما در سال‌های طولانی در کشور این‌طور وانمود شد که رفاه بیشتر یعنی تربیت بهتر. اینجاست که باید برخی گزاره‌ها ازجمله واژه تربیت بهتر را بازتعریف کنیم.
این روانشناس بالینی با تاکید بر اینکه ریشه تغییر سبک زندگی مصداق بارز آن نبود تمایل به فرزندآوری است و در همین فردگرایی می‌توان جست‌وجو کرد، یادآور شد: وقتی مبنای تصمیم‌گیری‌ها، برنامه‌ریزی‌ها و راهبردهای افراد، رفاه، لذت، راحت‌طلبی خود قرار می‌گیرد، بسیاری از مفاهیم و موضوعات کم‌رنگ می‌شوند.
پورشریعه تصریح کرد: بحران معیشت و اقتصاد جوانان است. ایران در حال حاضر در دوره ترسالی جوانی است، اما ۳۰ سال دیگر وارد دوره خشکسالی پیری می‌شود و این یعنی نیروی انسانی جوان که چرخ اقتصاد کشور را می‌چرخاند نسبت به جمعیت پیر کشور در حداقل قرار می‌گیرد. در حالی که کشورهای اروپایی طی ۳۰۰ سال به طور همزمان پیر شدند ایران طی ۳۰ سال پیر می‌شود در حالی کشورهای اطراف ایران همچنان جوان می‌مانند.
وی با بیان اینکه جمعیت ایران بر عکس جمعیت کشورهای اروپایی که پیر شد این است که کشورهای اروپایی ابتدا پیشرفته و پر درآمد شدند، گفت: اما بحران پیری در ایران زمانی حادث می‌شود که خانواده‌ها هنوز توسعه یافته نیستند و در تامین معیشت روزانه‌شان مشکل دارند.
پورشریعه تصریح کرد: وقتی داخل این سیاهچاله (پیری)افتادیم ۱۵۰ سال طول خواهد کشید تا بتوانیم از این سیاهچاله خارج شویم تازه اگر از سوی کشورهای همسایه و ابرقدرت‌ها دچار تعدی نشویم.
وی ادامه داد: بحران پیری جمعیت هم اکنون خود را به نمایش گذاشته است. اگر بخواهیم به صورت کامل مطالبات بازنشستگان را پرداخت کنیم باید کل درآمد نفتی را به صندوق‌های بازنشستگی پرداخت کنیم.
پورشریعه با توجه به قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت و تسهیلات پیش بینی شده در این قانون گفت: در مجلس شورای اسلامی ۲۱ مانع رشد جمعیت در قالب طرح جمعیت و تعالی خانواده احصاء شد.
وی موانع رشد جمعیت را شامل تاخیر و سختی ازدواج جوانان، الگوی مسکن و اجاره مسکن ناسازگار با فرهنگ دو فرزندی، مشکلات اقتصادی و هزینه‌های زیاد فرزندآوری، بیکاری از سرپرست خانواده، اشتغال و نگرانی‌های آتیه زنان، هزینه‌های دوره بارداری زایمان و شیردهی، شیوع ناباروری و هزینه‌های سرسام‌آور آن، عقیم‌سازی و استفاده از اقلام پیشگیری از باروری، شیوع غیراستاندارد زایمان، ترس از زایمان فرزند معلول، قبح زدایی و شروع انواع سقط‌های جنین، عدم اطمینان به ادامه زندگی، نگرانی از آتیه فرزندان، ناسازگاری تحصیلات عالیه با فرزندآوری، ضعف خدمات مادر و کودک در محیط اجتماعی، نهادینه شدن فرزند کمتر زندگی بهتر، مهاجرت داخلی و خارجی، حرکت‌های معارض فرهنگی و قانونی و رویه‌ها و فقدان متولی نظارت و مجری سیاست‌ها عنوان کرد.
وی ادامه داد: قانون مذکور را آنالیز کردم. تسهیلات ازدواج یعنی وام ازدواج، چند درصد جوانان با وام ازدواج می‌کنند. آیا با وضعیت مالی بانک‌ها چند درصد از دختران و پسران می‌توانند از این تسهیلات استفاده کنند؟ بدهکار کردن مردم از طریق وام تاثیر منفی بر ازدواج جوانان دارد. اگر مشکلات اقتصادی در ازدواج جوانان بازدارنده است پس چرا افراد ثروتمند و برخوردار فرزندآوری ندارند. چه فکری برای مواد غذایی ناسالم که بر باروری جوانان‌مان تاثیر منفی دارد، نمی‌شود.
مسئول مرکز مددکاری در ساری گفت: باید به جای دادن وام باید زیربناهای اقتصادی کشور به نحوی درست شود که افراد با داشتن یک شغل مناسب بتوانند با عزت و مناعت طبع نیازهای مالی و معیشتی خود و خانواده‌اش را تامین کند.
پورشریعه گفت: نباید تلقین شود که فردی که به سن ۶۵ سالگی می‌رسد هیچ کاری از دستش بر نمی‌آید. یکی از دلایل کاهش باروری در ایران چالش‌های اقتصادی و معیشتی است. اساس چالش‌ها برای ازدواج و فرزندآوری، از دست رفتن امید خانواده‌ها و نسل جوان و فکر کردن برای مهاجرت از کشور است و باید توجه به تکریم سالمندان در اولویت باشد.
