رضا زمانی متولد سال ۱۳۱۷ شهر تهران است. وی پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی و دبیرستان در سال ۱۳۳۶ در رشته حقوق با تمرکز بر ‏رشته قضایی به تحصیلات پرداخت و سپس با علاقه ای که از ابتدا به رشته روانشناسی در او بود با شرکت در دوره های کارشناسی ارشد ‏دانشگاه تهران به آمریکا عزیمت نمود و دکترای روانشناسی بالینی را در سال ۱۳۵۴ از دانشگاه مینه سوتای آمریکا اخذ کرد.

درباره رضا زمانی

▪ متولد ۲۵ اردیبهشت،۱۳۱۷ تهران
▪ دکترای روانشناسی بالینی از دانشگاه مینه سوتا (آمریکا) در سال ۱۳۵۳ و اخذ مدرک فوق دکتری از همان دانشگاه
▪ فوق لیسانس روانشناسی از دانشگاه تهران (۱۳۴۵)
▪ لیسانس حقوق از دانشکده حقوق، علوم سیاسی و اقتصاد دانشگاه تهران با تمرکز بر رشته قضایی (۱۳۴۰)
▪ گذراندن دوره کارورزی (انترنی) به مدت یک سال، تمام وقت در بیمارستان دانشگاه کانزاس (آمریکا)
▪ روانشناس بالینی در بیمارستان عمومی شهر «مینیا پولیس» و بیمارستان ایالتی «هیستینگز» در ایالت مینه سوتا در سال های اقامت در آمریکا
▪ رئیس هیأت مدیره انجمن روانشناسی ایران از پائیز ۸۵
▪ عضو هیأت مدیره انجمن روانشناسی ایران از ۱۳۵۵ تا ۵۷ و نایب رئیس این انجمن از سال ۷۳ تا ۷۷
▪ عضو هیأت مؤسس انجمن روانشناسی ایران (۱۳۷۴)
▪ عضو گروه واژه گزینی تخصصی روانشناسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی (۸۱)
▪ رئیس مؤسسه روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران از سال ۵۸ تا ۶۳
▪ رئیس دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی از ۱۳۸۲ تا تابستان ۸۵
▪ نماینده دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی در هیأت ممیزه دانشگاه تهران (۲ دوره) از ۸۰ تا ۸۴
▪ دوبار معاون پژوهشی دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران ۷۶ و ۸۱
▪ بنیانگذار، صاحب امتیاز، مدیر مسئول و سردبیر نشریه «پژوهش های روانشناختی» از ۱۳۷۰ تاکنون
▪ عضو هیأت تحریریه دو فصلنامه روانشناسی معاصر، علوم شناختی، نشریات انجمن روانشناسی ایران و دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران، پژوهش در سلامت روانی و …
▪ عضو سابق هیأت علمی دانشگاه تهران
▪ عضو کمیته علوم انسانی قطب های علمی وزارت علوم
▪ نگارش و ترجمه کتاب هایی نظیر: «پرسش و پاسخ در باب آزادی، دموکراسی و جامعه مدنی»، «زمینه روانشناسی هیلگارد»، «اصول شرطی سازی و یادگیری»، «واژه نامه تطبیقی روانشناسی، روانپزشکی، علوم تربیتی» و …
▪ نگارش و ارائه مقالات علمی ـ پژوهشی بسیاری همچون: اثر آرامش عضلانی وفشار روانی بر فشار خون طبیعی، رابطه ناسازگاری اجتماعی فرزندان با غیبت مادر از خانه به علت اشتغال، بررسی پژوهشی تغذیه رایگان، جنبه های روان شناختی ناباروری، مطالعه مقایسه ای پایه های فردی ـ شناختی و انگیزشی پیش داوری نسبت به مهاجران افغان و ….

به باور اغلب همکاران و دانشجویان دکتر رضا زمانی، او دارای شخصیتی اخلاقی، مبادی آداب و برخوردار از مناعت طبع است. وسواس علمی و کمال گرایی نیز از دیگر خصایص اوست که موجب شده وی هر چه آراسته تر و دقیق تر فعالیت هایش را انجام دهد.

شاید بخشی از این روحیه و رفتار، از دلبستگی زمانی به ارتباط با انسان ها نشأت می گیرد، چنان که خود معترف است: «همیشه علوم انسانی و کار با انسان ها مورد علاقه ام بوده و با وجود آن که بخش هایی از علوم طبیعی نیز برایم جاذب و جالب بود، مدام دوست داشتم با آدم ها کار کنم. بخصوص در دبیرستان که مبحثی داشتیم به نام فلسفه و روانشناسی و در این رابطه کتابی را می خواندیم از مرحوم دکتر سیاسی. آن کتاب خیلی مرا به روانشناسی علاقه مند کرد.»

رضا زمانی همچون پدرش ذوق ادبی خوبی دارد و از این رو در دوره کودکی و نوجوانی کتاب های ادبیات و تاریخ و شعر بسیار می خواند. به سعدی، حافظ و فردوسی علاقه داشت و رمان های زیادی را مطالعه می کرد. از جمله «بینوایان» اثر ویکتور هوگو که او در سنین نوجوانی، تابستانی را با آن به سر کرده بود: «یادم می آید دبستان که می رفتم در خیابان ژاله زندگی می کردیم. آنجا پیرمرد کتابفروشی بود که همیشه مرا به یاد پیرمرد خنزر پنزری صادق هدایت می انداخت با شالی دور گردن و همان تصویرها. او کتاب کرایه می داد و من از او خیلی کتاب کرایه می کردم و می خواندم. متأسفانه این رسم دیگر برچیده شده است.»

تحصیلات ابتدایی و متوسطه اش را تا سال پنجم عمومی در دبستان و دبیرستان ۱۵ بهمن گذراند و دیپلمش را در سال ۱۳۳۶ از دبیرستان علمیه گرفت. آن زمان رشته روانشناسی وجود نداشت اما علوم تربیتی بود و کنکور نیز مانند امروز یک بار و سراسری نبود. هر دانشگاه و رشته ای جداگانه امتحان می گرفت و کنکور برگزار می کرد. پس از پایان دوره دبیرستان، دکتر زمانی همزمان درچند دانشگاه دیگر در دانشکده حقوق پذیرفته شد.

با اخذ مدرک حقوق و پی بردن به این نکته که دانشکده ادبیات و علوم انسانی برای دوره فوق لیسانس روانشناسی دانشجو می پذیرد، علاقه پیشین او دوباره زنده و این بار دوچندان شد تا او به تحصیل در رشته دلخواهش بپردازد. بلافاصله بعد از فارغ التحصیلی در رشته روانشناسی، از سوی دانشگاه مینه سوتای آمریکا پذیرفته شده و برای ادامه تحصیل عازم آنجا می شود: «دانشگاه مینه سوتا یکی از دانشگاه های نخبه رشته روانشناسی در دنیاست و به قول خودشان از دانشگاه های TOP TEN یعنی ده تای اول از میان حدود ۲۰۰۰ مؤسسه معتبر است ومن نمی دانم چطور مرا از این سر دنیا پذیرفتند!

استادان خیلی برجسته و نخبه ای هم داشت که من خیلی از کلاس های درسشان استفاده کردم. حتی بیش از آنچه لازم بود واحدهای درسی برمی داشتم که آنها می گفتند به اندازه کافی واحد گرفته ای و دیگر بس است. ولی می دانستم که این فرصت ها دوباره به دست نمی آیند. بنابراین با استادان آنجا خیلی درس می گرفتم و پای صحبتشان نمی نشستم. همان جا هم مرا برای دوره فوق دکتری پذیرفتند اما دانشگاه تهران عضویت در هیأت علمی را به من پیشنهاد کرد و من فکر کردم موقعیت خوبی است و بهتر است از دست نرود.»

رضا زمانی کارش را در مقام استادیار با گروه روانشناسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران از سال ۵۴ شروع کرد. وی تا امروز سخنرانی های بسیاری در عرصه های داخلی و بین المللی داشته که از آن جمله می توان به سخنرانی اش در دانشکده روانشناسی دانشگاه کارلتن کانادا درباره تاریخچه روانشنانسی در ایران اشاره کرد.

در زمینه تدریس نیز سعی می کرد خیلی پراکنده و متفرقه تدریس نکند و عمده فعالیت هایش در این بخش در دانشگاه تهران بود و به صورت استثنا گاهی در دانشگاه روانپزشکی و دانشگاه بهزیستی و توانبخشی به آموزش می پرداخت. دروسی که عمدتاً تدریس می کرد شامل تاریخچه و مکاتب روانشناسی، روانشناسی یادگیری، آسیب شناسی روانی، روانشناسی بالینی، نظریه های روان درمانی و مواردی از این دست در سطوح کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری می شد.

همچنین پروژه های تحقیقاتی بسیاری را به سرانجام رسانده که برای نمونه می توان از بررسی پدیده همنوایی با گروه در فرهنگ ایرانی، تفاوت ادراک بینایی میان زن و مرد، بررسی پژوهشی برنامه تغذیه رایگان در مدارس، بررسی شیوع اختلالات روانی در کارگران صنایع، آماده سازی و تطبیق فرم فارسی مقیاس اضطراب تعامل اجتماعی و مقیاس هراس اجتماعی و هنجاریابی مقیاس درجه بندی اختلال کمبود توجه (بیش فعالی) و ترجمه و تطبیق فرم فارسی MMPI-۲ نام برد.

علاوه بر مقالات متعددی که برای مجلات علمی مختلف نگاشته است در حوزه نشر کتاب دو اثر به زبان انگلیسی تحریر کرده است که از آن دو می توان به کتاب The Persian MMPI in international adaptations of MMPI اشاره کرد. آخرین مقاله او که به تازگی در مجله پژوهش های روانشناختی به چاپ رسیده، «رابطه سبک های مقابله و اسناد با افسردگی» نام دارد. دکتر رضا زمانی صاحب امتیاز، مدیرمسئول و سردبیر نشریه نامبرده است. وی در مقطعی نیز از اعضای هیأت تحریریه نشریه روانپزشکی بود که توسط مرحوم دکتر میرسپاسی بنیان گذاشته شد.

رضا زمانی می گوید: «در طی مسیر علمی و کسب موفقیت هایش بیش از همه از دکتر ذبیح الله صفا – که پسر دایی پدرش بوده – تأثیر می پذیرفته و باتأکید بر شخصیت ارزنده او، از دکتر صفا به نیکی یاد می کند: «ذبیح الله صفا آدم بسیار سلیم النفس، خوب، مؤدب و انسانی والا بود. زمانی که ایشان استاد دانشگاه بودند در همه مملکت ۱۵۰ تا ۲۰۰ استاد وجود داشت. دانشگاه ها تازه داشتند شکل می گرفتند و کم بودند و استاد دانشگاه در آن زمان وجهه خاصی داشت. به یاد می آورم در سن ۱۲ – ۱۰ سالگی وقتی گاهی از این استاد بزرگوار سؤالی می پرسیدم، می نشست کنارم و گویی دوست چندین و چند ساله من است، با حوصله و آرامش به سؤالاتم پاسخ می داد.

اگر چه از دوران ابتدایی رسیدن به چنین جایگاهی را برای خودم به عنوان یک هدف تعیین کرده بودم ولی شاید حضور دکتر صفا هم این پشتکار و علاقه به ادامه مسیر را در من تشدید می کرد. با این حال، درس خواندن و دانشگاه رفتن در خانواده من، مسأله ای کاملاً طبیعی و معمولی بود، یعنی چیزی نبود که من سنتی بر آن گذاشته باشم. عمویم طبیب و استاد دانشگاه بود، دایی هایم همه تحصیلات دانشگاهی داشتند.

پدربزرگ مادرم، اگرچه روحانی نبود، اما تحصیلاتی در نجف داشت، خواهر و برادرانم همه تحصیلات رده بالای آکادمیک دارند. بنابراین تحصیل کردن در محیط زندگی من امری کاملاً مستعد و مساعد بود. البته پدرم هم خیلی تشویقم می کرد.»

و اما درباره جایگاه علم روانشناسی در ایران و مقایسه با سایر کشورهای جهان و نواقص و کاستی های این علم در کشور ما، دکتر رضا زمانی دل پری از وضع عمومی این علم دارد: «امروز روانشناسی کم و بیش مانند علوم دیگر است. تمام علوم جدیدی که وارد مملکت ما شده اند هنوز نوپا هستند. در ذهن عامه مردم و حتی دانشجویان ما، روانشناسی یک فرم خاصی دارد که از یک روزنه کوچک به آن نگاه می کنند. یعنی به روانشناسی بیشتر به عنوان یک رشته خدماتی مثل مشاوره و روان درمانی اشاره می شود. در حالی که روانشناسی رشته های بسیار متعددی دارد و حوزه ای بسیار بسیار وسیع است. متأسفانه فقط بخش هایی از آن وارد مملکت ما شده و دانشجویانمان نسبت به آنها علاقه نشان می دهند.

شاید تا حدودی به این علت است که امکانات آن رشته ها و شاخه های دیگر در دسترس نیست و آنچه ساده تر است و ابزار و وسایل چندانی نمی خواهد، همین رشته هایی است که عمدتاً در کشور وارد شده اند. از جمله بخش های عمده ای که نیاز به ابزار و هزینه بالا دارد. مثلاً روانشناسی فیزیولوژیک که برای تحقیق و کار، نیازمند ابزارهای بسیار گرانقیمت است، آزمایشگاه های مفصل می خواهد و کاری نیست که با دو کتاب و وسیله ساده و تست راه بیفتد.

این موارد عملاً هنوز وارد مملکت مان نشده. یا روانشناسی مهندسی رفتار یا روانشناسی اجتماعی که بعضی از کشورهای جهان سوم به آن پرداخته اند و به ابزارآلات آنچنانی هم نیازی ندارد، هنوز آنگونه که باید با اقبال و توجه و همتی که شایسته است مواجه نشده.» دکتر زمانی درباره چگونگی دسترسی به علوم جدید معتقد است: «نخستین ، ساده ترین و ضروری ترین وسیله دستیابی به علم، کتاب و منبع است.

اگر من ندانم آخرین تحقیقات صورت گرفته در دنیا چیست، ممکن است کاری که ارائه می کنم قدیمی یا تکراری باشد یا چیزی به علم روز اضافه نکند. با وجود کوشش هایی که شده و دسترسی نسبت به سال های اولیه انقلاب بیشتر است، هنوز مشکلات اساسی و کمبودهایی داریم. مثلاً نمایشگاه سالانه بین المللی کتاب برپا می شود ولی نمایشگاه در سطحی است که آنجا کتاب های خیلی معمولی و ساده در حد لیسانس ارائه می کنند و خبری از کتاب های روز و فوق العاده تخصصی نیست.

ما هنوز برای تهیه و خرید آن کتاب ها دردسر داریم؛ کتاب هایی که مثلاً صد هزار تومان قیمت دارند یا اینترنت و سایت های قابل استفاده هست ولی آنها نیز به شکل مناسب و دلخواه ما نیست. یعنی بیشتر ظاهری است تا واقعی. من همیشه می گویم هیچ ابن سینایی، بی مقدمه ابن سینا بروز نمی کند. یک زمینه کافی و وافی می خواهد و این زمینه تاکنون موجود نبوده. اگرچه کم کم می رود که ایجاد شود ولی کماکان مشکلات عمده وجوددارند.»

و پیشنهاد دکتر رضا زمانی به عنوان فردی که بیش از ۳۰سال در رشته روانشناسی مشغول تحقیق و پژوهش بوده برای رفع نواقص و کاستی ها چنین است: «احساس می کنم تحصیلات تکمیلی اصولاً باید به زبان علمی جلو بروند. چون نمی شود از منابع دست دوم و سوم استفاده کرد. هنوز کتاب های استادان خودم که سال ها پیش ترجمه شده اند گاه گداری تجدید چاپ می شوند. در صورتی که علم امروز نمی تواند اینگونه باشد. کتاب های مرجع و درسی رشته های مختلف را که می بینم، هر پنج – شش سال یا حداکثر ده سال مرور می شوند و بخش عمده ای از آن تغییر می کند و مطالب تازه جایش را می گیرد.

هر چه جلوتر می رویم این علم سریع تر پیش می رود. ۵۰ سال پیش به این شدت نبود، هم اکنون اینطور است و شاید در ۵۰ سال آینده، مطالب دو سال پیش نیز کهنه باشد. بنابراین در فرهنگی که هنوز کتاب ترجمه شده ۲۰ سال پیش – که آن خود متعلق به ۱۰ سال پیشتر بوده – تدریس می شود، نمی توان پیشرو و پیشگام بود.

پیشرو بودن مقدمات می خواهد و اگرچه تحولات عظیمی حاصل شده اما این مقدمات هنوز حاصل نشده است. من شاهدم دانشجویان دوره فوق لیسانس و حتی دکترای ما از زبان استفاده می کنند ولی احساس می کنم برداشتی که از متن دارند به آن وقتی که لازم است داشته باشند، نیست و این به دلیل ضعف موجود در زبان است.»

همچنین دکتر رضا زمانی، از طرف بخش ۵۲ انجمن روان‌شناسی آمریکا، به‌عنوان «روان‌شناس برجستۀ بین‌المللی» سال انتخاب و در تاریخ ۱۰ آگوست ۲۰۱۹، در همایش سالانۀ انجمن روان‌شناسی آمریکا، این جایزۀ ارزشمند را دریافت کرد.