هفته جهانی سلامت سالمندان، فرصتی مناسب در خصوص پرداختن به اولویتهای سلامت سالمندان به ویژه توانمندسازی و مهارتآموزی آنهاست
ایران ازجمله کشورهایی است که روند رشد جمعیت سالمند در آن بسیار سریع، در حال رخ دادن است. پدیده افزایش جمعیت سالمندان کشور حاکی از توسعه و بهبود شرایط و افزایش امید به زندگی است و موقعیتهایی همچون هفته جهانی سلامت سالمندان، فرصتی مناسب در خصوص پرداختن به اولویتهای سلامت سالمندان به ویژه توانمندسازی و مهارتآموزی آنهاست که تحقق چنین امری در سایه توجه به اهمیت و آموزش تابآوری در سالمندان خلاصه میشود اما تابآوری چه مفهومی دارد و در افراد سالمند چگونه تعریف میشود؟
دردوران سالمندی، مسأله مهمی تحت عنوان چگونگی گذران عمر و به عبارتی کیفیت زندگی مطرح است. تابآوری به معنای توانمندی افراد برای مقابله و سازگاری با تحولات و مشکلات زندگی است.
تابآوری سالمندان به مجموعه مهارتها و قدرتهای روحی و روانی اطلاق میشود که در برابر فشارها و تغییرات زندگی مورد نیاز است. جامعه کنونی ما که روز به روز بر افراد سالمند آن افزوده میشود نیازمند پررنگ شدن نقش اجتماعی سالمندانی امیدوار و بانشاط است و در صورتی که سالمند، آموزش لازم درخصوص مهارتهای تابآوری در دوران سالمندی را ندیدهباشد، کاهش امید به زندگی و تهدیدات روانی مانند احساس انزوا، ازدست دادن اعتماد به نفس و تغییر در نقشهای اجتماعی از جمله پیامدهای کمبود مهارتهای مقابلهای و تابآوری است و این امر میتواند سالمندان را به یک تهدید جدی برای سیستم بهداشتی ــ درمانی، سیستم ارائه مراقبت، نظام اقتصاد و… تبدیل کند.
برای تحقق تابآوری سالمندان و سلامت روانی اجتماعی آنها نیاز به ترکیبی از سبک زندگی سالم و روشهای مدیریت استرس است که همه باید با هم ترکیب شوند تا از بهبود کلی سلامت روانی و جسمی سالمندان نتیجه بگیریم.
تابآوری در مواجهه با مشکلات
سالمندی یک دوره نسبتا طولانی در زندگی هرفرد است که احتمال دارد فرد را با ضعف و تحلیل بدنی مواجه کند اما نمیتوان این پدیده فیزیولوژی را به عنوان یک بیماری قلمداد کرد. دکتر محمدرضا مقدسی که تاکنون کتابهای زیادی در حوزه تابآوری از او منتشر شده، میگوید: «به رغم اینکه فرد در دوران سالمندی توانایی جسمی و بدنیاش تحلیل میرود و چارهای جز پذیرش این تغییرات ندارد اما طبق پژوهشهای انجام شده، نرخ آشفتگی، صدمات روانی و تنشها در دوران سالمندی پایین است.
درواقع سالمندان وضعیت روحی و روانی مستحکمی دارند و دلیل این تضاد به دلیل تابآوری است؛ زیرا فرد در طول زندگی خود باتجربیات، حوادث، تلخیها، مصیبتها، تهدیدها و ناملایماتهای زیادی مواجه شده وبه ابرارزشها پی بردهاست و به همین دلیل کمتر مسائلی میتواند روح و روان یک سالمند را آزرده و مشوش کند.»
راهکارهای افزایش مهارت تابآوری
تحقیقات نشان میدهد آموزش تابآوری بر سلامت روان سالمندان تأثیر مثبت میگذارد.
دکتر مقدسی میگوید: «ویژگیهای تابآوری سهگانه و در سه ضلع مثلث خلاصه میشود: روانی، اجتماعی و جسمانی. مشخصههای تابآوری روانی شامل شادی، خوشبینی، شکرگذاری، امیدواری، تمرکز بر داشتهها و داراییها و تواناییهاست. مشخصههای تابآوری اجتماعی مانند ارتباط با خانواده، دوستان، داشتن روابط و تعاملات قوی و مثبت و مشخصههای تابآوری جسمی نظیر داشتن توانایی و استقلال از نظر جسمی و حرکتی و لذت بردن از دوران پیری است.
این متخصص با اشاره به اینکه تفکر تابآوری به سالمندان اجازه میدهد فراز و فرودهای سالمندی را بپذیرند و در عین حال با مشکلات و بحرانهایی مثل از دست دادن عزیزان و مراقبت از همسر یا معلولیت کنار بیایند، میافزاید: «سالمندان باید تشویق شوند تا به فعالیتهای تازه روی آورده و دوستیهای تازه برقرار کنند، پیادهروی و ورزشهای گروهی در هوای آزاد، ستون خیمه تابآوری بوده و از حل جدول و سودوکو و مطالعه موثرتر غافل نشوند.
کارهایی که نیاز به تمرکز کمتری داشته و درگیری ذهنی پایینی ایجادمیکند مثل بازی، تفریح، سرگرمیهای تازه، پیوستن به گروههای اجتماعی، گردهماییهای خانوادگی، حضور در فرهنگسراها، کانونهای بازنشستگی، کارهای داوطلبانه و مسافرت در این زمینه بسیار مؤثر است. تغذیه مناسب، خودمراقبتی و مراقبتهای پزشکی منظم به حفظ سلامت جسمی سالمند کمک کرده و تابآوری او را تقویت میکند. یادگیری مهارتهای مدیریت استرس، مانند تمرکز بر تنفس، مدیتیشن و روشهای آرامسازی به سالمندان کمک زیادی میکند. همچنین تقویت ادراک فرد و ارتباط گرفتن با خدا بسیار در تابآوری سالمندان حائز اهمیت است. »
تابآوری، آموختنی است
انسان متدین و موحد وخداشناس، نه تنها درسالمندی بلکه درتمامی ادوار زندگی کمتر دچار اضطراب، تشویش و ضعفهای شخصیتی میشود. همچنین داشتن مسکن، استقلال و امنیت مالی، حفظ ارزش ومقام و منزلت و احترام به سالمندان و همچنین لحاظ پوششهای خدماتی و مراقبتی از سوی سازمانهای متولی و متصدی نظیر بهزیستی، بیمه و… نقش موثری در ارتقای تابآوری سالمندان دارد.
در جامعه ما نیاز به آموزش تابآوری برای تمامی دورههای سنی به ویژه دوران سالمندی، امری ضروری است. تابآوری آموختنی و متکی بر آموزش است و مدارس و آموزش و پرورش جایگاهی ویژه در آموزش آن دارند. همچنین با توجه به اهمیت روزافزون مهارت تابآوری، لازم است وزارت علوم، بهداشت و آموزش عالی، دو واحد درسی از مبحث فهرست تابآوری و آشنایی با ارکان و ابعاد آن را برای تمامی رشتههای دانشگاهی لحاظ کنند.
