رشد و پیشرفت همه‌جانبه دانش‌آموزان در محیط های تحصیلی، علاوه بر لزوم تلاش‌های سیستم آموزشی، به مسؤولیت‌پذیری خود دانش‌آموزان نیز بستگی دارد. محققان کشور در یک مطالعه، جنبه‌های مختلف یک الگو را برای ارتقای مسؤولیت‌پذیری دانش‌آموزان مدارس دوره ابتدایی بررسی کرده‌اند.
مسؤولیت‌پذیری به عنوان یکی از مفاهیم تأثیرگذار بر سلامت عملکردی و موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان و به معنای پاسخگو بودن در قبال نیازهای خود، دیگران و انجام وظایف فردی و اجتماعی به بهترین شکل ممکن است. فرد مسؤولیت‌پذیر با درنظرگرفتن چارچوب ساختاری وظایف فردی و اجتماعی خویش، ضمن تعهد به رعایت آن‌ها در تمامی ادوار زندگی، مسؤولیت پیامدهای آن‌ها را نیز به طور کامل قبول می‌کند. مسؤولیت‌پذیری به عنوان یک خصیصه چند بعدی تأثیر زیادی بر عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان دارد و با فراهم آوردن زمینه تعهد عملکردی، منجر به بهبود عملکرد تحصیلی و رفع نقایص یادگیری دانش‌آموزان می‌شود.
بنا بر نظرات متخصصان، کودکان و نوجوانان، هنگامی مسؤولانه برخورد می‌کنند که با توجه به دیدگاه‌های اخلاقی عمل کنند و بپذیرند که مسؤول پیامدهای اعمال خویش هستند. دانش‌آموزانی که مسؤولیت پذیری را در مدرسه آموخته‌اند، یاد می‌گیرند چگونه در یک موقعیت بزرگ‌تر، برای حل مشکل به راه‌های کمک به یکدیگر بیندیشند یا حداقل با آن به خوبی دست و پنجه نرم کنند. بنابراین، بررسی وضعیت این نوع از رفتار اجتماعی و عوامل مرتبط با آن از ابعاد گوناگون، حائز اهمیت است. به عبارت دیگر، با در نظر گرفتن گسترش روزافزون ارتباطات انسانی، شناسایی عوامل برهم زننده آرامش و سلامت کودکان و نوجوانان در محیط های آموزشی و علل بروز بحران‌های اجتماعی و روانی، اهمیت بیشتری یافته و متقابلاً به احساس نیاز فردی و اجتماعی به رفتارهایی از قبیل مسؤولیت‌پذیری و مقایسه مثبت اجتماعی افزوده شده است.
با توجه به اهمیت موضوع مورد بحث، محققانی از دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان) دست به انجام پژوهشی زده‌اند که در آن، سعی شده است الگویی برای ارتقای صفت مسؤولیت‌پذیری در دانش‌آموزان مدارس دوره ابتدایی ارائه شود.
این تحقیق کاربردی با مشارکت ۴۸۰ نفر از مدیران، معلمان و کارشناسان دوره ابتدایی انجام شده است و بدین منظور، از پرسشنامه‌ای مشتمل بر ۷۷ سؤال استفاده شده است.
بر اساس یافته‌های این تحقیق، ۶ بعد برای تهیه الگو مورد توجه قرار گرفتند که عبارتند از: اصلاحات در برنامه درسی دوره ابتدایی، اصلاحات ساختاری در مدرسه، آموزش و تقویت نظام خانواده، توانمندسازی دانش‌آموز، مدیریت کار با فضای مجازی و عوامل فرهنگی تربیتی.
به گفته فریبا کریمی، دانشیار و پژوهشگر دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان) و همکارانش در این تحقیق، «نتایج به دست آمده نشان می‌دهند که این الگو می‌تواند به عنوان یک الگوی مؤثر در ارتقای مسؤولیت پذیری اجتماعی به کار گرفته شود و موجب بهبود سطح مسؤولیت‌پذیری اجتماعی دانش آموزان شود».
این محققان می‌گویند: «باتوجه به مطالب مورد بحث و چالش‌های پیش رو، می‌توان به این نتیجه رسید که آسیب‌شناسی وضعیت موجود مسؤولیت پذیری در مدارس نظام آموزش و پرورش کشور، ضرورتی اجتناب ناپذیر است. چرا که بهبود فرآیندهای یاددهی و یادگیری و در نتیجه موفقیت دانش‌آموزان به میزان مسؤولیت پذیری و پذیرش تعهد در جنبه‌های مختلف آموزشی و اجتماعی وابسته است».
از این رو، بر اساس این تحقیق، ارزیابی آسیب‌های موجود در مسؤولیت‌پذیری دانش‌آموزان و شناسایی عوامل مؤثر بر مسؤولیت‌پذیری در بین دانش‌آموزان دوره ابتدایی در نظام آموزشی می‌تواند منجر به ارتقاء این صفت مهم در اجتماع شود.
کریمی و همکارانش معتقدند: «با عنایت به نتایج به دست آمده پیشنهاد می‌شود مدیران، آموزگاران و والدین دانش‌آموزان برای شناسایی آسیب‌ها و آموزش شیوه‌های مسؤولیت‌پذیری به کودکان و نوجوانان، مفاهیم حاصل از این پژوهش را مورد توجه خاص قرار دهند».
این یافته‌های علمی پژوهشی را فصلنامه «رهبری و مدیریت آموزشی» وابسته به دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار منتشر کرده است.
